Δρ. Κωνσταντίνος Φ. Πεταλάς

Τα κόκκινα μάτια, τα ερεθισμένα μάτια, ο κνησμός (φαγούρα) στα μάτια πολλές φορές μπορεί να οφείλονται σε οφθαλμική αλλεργία. Η οφθαλμική αλλεργία (ΟΑ) χαρακτηρίζεται από συμπτώματα που αφορούν βλέφαρα, επιπεφυκότες και κερατοειδή χιτώνα. Η ΟΑ περιλαμβάνει την εποχιακή και ολοετή αλλεργική επιπεφυκίτιδα (ΕΑΕ και ΟΑΕ), εαρινή και ατοπική κερατοεπιπεφυκίτιδα (ΕΚΕ και ΑΚΕ) και την εξ’ επαφής βλεφαροεπιπεφυκίτιδα (ΕΒΕ).

Αρκετές ειδικότητες  εμπλέκονται στην αντιμετώπιση των ανωτέρω καταστάσεων και επίσης πολλές διαφορετικές κατηγορίες φαρμάκων χρησιμοποιούνται, μερικές μάλιστα και εκτός επίσημης ένδειξης.

Η χορήγηση τοπικών αντιισταμινικών και σταθεροποιητικών των σιτευτικών κυττάρων ή και συνδυασμών αυτών έχουν χρησιμοποιηθεί για την αντιμετώπιση ΕΑΕ και ΟΑΕ. Οι μελέτες δεν έχουν δείξει σημαντικές διαφορές ως προς την αποτελεσματικότητα τους. Γενικά θεωρούνται ασφαλή και καλά ανεκτά φάρμακα, όμως μελέτες παρατεταμένης χορήγησης δεν υπάρχουν και ως εκ τούτου συνιστάται να χορηγούνται εφόσον κριθεί απαραίτητο.

Τα τοπικά αγγειοσυσπαστικά είναι συνήθως τα πρώτα που χορηγούνται κυρίως αν οι ασθενείς απευθυνθούν στο φαρμακοποιό πριν τον ιατρό. Βελτιώνουν την υπεραιμία αλλά στον κνησμό έχουν πού μικρή επίδραση. Πιθανές παρενέργειες είναι η αντιδραστική ερυθρότητα, η χρόνια θυλακιώδης επιπεφυκίτιδα και η ταχυφυλαξία (δηλαδή η ανάπτυξη πολύ γρήγορης ανοχής μετά από πολύ λίγες δόσεις). Συνεπώς αν χορηγηθούν θα πρέπει να είναι για 5-7 ημέρες.

Τα τοπικά μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη είναι πιο αποτελεσματικά σε σχέση με το εικονικό φάρμακο στις μελέτες ως προς την βελτίωση της ερυθρότητας και του κνησμού. Παρόλα αυτά δεν χρησιμοποιούνται συχνά λόγω του πιθανού καύσους που συχνά προκαλούν.

Οι από το στόμα ανταγωνιστές λευκοτριενίων  βοηθούν στην αντιμετώπιση ΕΑΕ και ΟΑΕ αλλά λιγότερο από τα αντίστοιχα αντιισταμινικά. Τα από του στόματος αντισταμινικά είναι ιδιαίτερα αποτελεσματικά σε ΕΑΕ και ΟΑΕ. Τα παλαιότερα αντιισταμινικά προκαλούν σε κάποιο βαθμό ξηροφθαλμία και όπως είναι γνωστό καταστολή οπότε προτιμώνται τα νεότερα (δεύτερης γενιάς) αντιισταμινικά.

Τα κορτικοστεροειδή είναι απαραίτητα σε πολλές περιπτώσεις ειδικά όταν συμμετέχει ο κερατοειδής (πχ ΕΚΕ και ΑΚΕ) αλλά δεν πρέπει να αποτελούν την πρώτη επιλογή λόγω παρενεργειών: αύξηση ενδοφθάλμιας πίεσης με πιθανή εμφάνιση γλαυκώματος, καταρράκτης, βακτηριακές, ιογενείς και μυκητιασικές λοιμώξεις. Είναι σημαντικό συνεπώς, για παρατεταμένη χορήγηση τους, να υπάρχει παρακολούθηση και μετρήσεις από οφθαλμίατρο.

Υπάρχουν πολλά είδη κορτικοστεροειδών αλλά δυστυχώς λίγες μελέτες σύγκρισης μεταξύ τους ως προς την ασφάλεια και την αποτελεσματικότητα. Υπάρχουν δύο τρόποι χορήγησης η επιθετική, βραχεία με αυξημένες δόσεις, θεραπεία και η πιο παρατεταμένη, με χαμηλότερες δόσεις, ανάλογα με την ανάγκη γρήγορης βελτίωσης των συμπτωμάτων.

Η βελτίωση των οφθαλμικών συμπτωμάτων μέσω χορήγησης ρινικών στεροειδών έχει προταθεί μέσω του ρινο-οφθαλμικού αντανακλαστικού. Επίσης σε πολύ σοβαρές εξάρσεις είναι αναγκαία η χορήγηση συστηματικών στεροειδών για μικρό διάστημα.

Οι τοπικοί αναστολείς καλσινευρίνης είναι οι πιο συνήθεις παράγοντες που θα χρησιμοποιηθούν σε περιπτώσεις όπως ΕΚΕ και ΑΚΕ όπου είναι αναγκαίο να περιορισθεί η χορήγηση στεροειδών. Η κυκλοσπορίνη έχει φανεί εξαιρετικά αποτελεσματική αλλά σε μορφή τοπικής αγωγής δεν κυκλοφορεί και χρειάζεται συγκεκριμένη διαδικασία. Το tacrolimus  0,03% -0,1%  έχει προταθεί για την αντιμετώπιση ΕΚΕ και ΑΚΕ και φαίνεται η αποτελεσματικότητα του να είναι συγκρίσιμη της κυκλοσπορίνης και με υψηλά ποσοστά ασφάλειας.

Η ανοσοθεραπεία είναι μια πολύ αποτελεσματική οριστική αντιμετώπιση της αλλεργικής ρινίτιδας και του όχι σοβαρού αλλεργικού άσθματος. Αντίστοιχα στις ΕΑΕ και ΟΑΕ η αποτελεσματικότητα είναι αποδεδειγμένη.

Οι βιολογικοί παράγοντες έχουν ως ένδειξη το αλλεργικό άσθμα, παράλληλα είναι αποτελεσματικοί και στην συνυπάρχουσα ΕΑΕ ή ΟΑΕ.

Μη φαρμακευτικοί παράγοντες μπορεί δυνητικά να συμβάλλουν στην αντιμετώπιση. Η αποφυγή όσο το δυνατόν των αλλεργιογόνων στις ΕΑΕ και ΟΑΕ είναι σημαντική . Στην ΕΚΕ η ελάττωση της έκθεσης σε μη ειδικούς παράγοντες όπως  ήλιος, αέρας και θάλασσα με κοινούς τρόπους όπως γυαλιά, καπέλα είναι βοηθητική. Επίσης οι κρύες κομπρέσες μπορεί να ανακουφίσουν. Τα φυσικά δάκρυα προσφέρουν προστασία ενώ κομπρέσες με χαμομήλι δυνητικά μπορεί να προκαλέσουν πρόβλημα εφόσον ο ασθενής έχει ευαισθητοποίηση σε αλλεργιογόνα (πχ artemisia).